به گزارش قدس خراسان، باران‌های بهاری و به اوج رسیدن این بارش‌ها در اردیبهشت امسال، به یکباره همه معادلاتی که منتهی به تداوم خشکسالی‌های چند ساله می‌شد را به هم زد و بهاری پر باران را تقریباً در تمام نقاط خراسان رضوی شاهد بودیم؛ بارندگی‌هایی که بیشتر شکل و شمایل رگباری داشت و میلیمترها بارش را در دقایق کوتاهی از خود به جا می‌گذاشت.

ماهیت باران‌های بهاری همیشه همین طور بوده؛ اما به این شدت دست‌کم در سال‌های اخیر کمتر شاهد بودیم؛ شدتی که منجر به سیلاب‌ها و رواناب‌ها شد و در مواقعی خسارت‌هایی به جا گذاشت. با این تفاسیر آنچه بیش از همه پس از بارندگی‌های بهاری به چشم آمد، این ذهنیت را برای خیلی‌ها ایجاد کرد که با وجود باران‌های خوب بهاری، پایان خشکسالی‌ها فرا رسیده است. این برداشت البته از دیدگاهی می‌تواند درست باشد که شرایط موجود با پیش از وقوع خشکسالی‌ها مقایسه شده و همه چیز در تراز همان زمان به لحاظ ذخایر آبی باشد؛ چه آب‌های سطحی و چه آب‌های زیرزمینی. واقعیت این است که به هیچ عنوان وضعیت اینگونه نیست. ذهنیت دیگری که شاید خیلی‌ها داشته باشند این است که چنانچه سیلاب‌های ناشی از بارندگی‌های خوب اخیر مهار و ذخیره‌سازی شود، می‌تواند موجب رفع عطش و تشنگی حاصل از سال‌های خشکسالی شود. پاسخ به این موضوع نیز در نگاه نخست درست است؛ اما آیا شرایط برای نتیجه گرفتن از این قضیه فراهم است؟ آیا ظرفیت‌ها برای هدایت و ذخیره‌سازی رواناب‌ها و سیلاب‌های ناشی از باران‌های رگباری مهیاست؟ 

ذهنیت نادرست از ذخیره‌سازی سیلاب‌ها

مدیر بهره‌برداری و نگهداری تأسیسات آبی شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی در واکنش به این موضوع می‌گوید: به تعبیری نادرست خیلی‌ها انتظار دارند پس از بارندگی‌هایی که اتفاق افتاد و سیلاب و رواناب‌هایی که شاهد بودیم، تمام ظرفیت سدهای استان پر شده و خشکسالی به پایان برسد. در حالی که اینگونه نیست. نخست اینکه باید بارندگی‌ها در حد و اندازه‌ای باشد که کانال‌های آبگیری سدها ظرفیت هدایت رواناب‌ها و سیلاب‌های به وجود آمده را داشته باشند تا این مهم اتفاق بیفتد. وقتی حجم بارش‌ها آن هم در زمان کوتاه به اندازه‌ای باشد که کانال‌های آبگیری توان هدایت همه آن‌ها را نداشته یا در مسیری باشند که منتهی به این کانال‌ها نمی‌شود، طبیعتاً همه سیلاب‌ها و رواناب‌ها ذخیره‌ نخواهند شد.

ادریس قائمی ادامه می‌دهد: بارندگی‌های بهار امسال بیشتر همراه با بارش‌های رگباری شدید بود که در مدت نیم ساعت یا کمتر اتفاق می‌افتاد. در چنین شرایطی حجم زیادی از رواناب‌ها و سیلاب‌ها را شاهد بودیم که میزان آن از ظرفیت کانال‌های آبگیری بیشتر بود و سرریز آن نمی‌توانست به سدها هدایت شود. پس در چنین شرایطی انتظار اینکه همه آب حاصل از بارندگی ذخیره شود، انتظار درستی نیست. از این رو پس از چنین بارش‌هایی میزان خسارت‌ها بیشتر از میزان آبگیری‌هابه چشم می‌آید.

وی می‌افزاید: نکته دوم اینکه اگر بارندگی‌های رگباری بهار امسال که طی چند روز اتفاق افتاد، در مدت ۱۵ تا ۲۰ روز به تناوب پیش می‌آمد و در این مدت به طور یکسان پخش می‌شد، امکان داشت خیلی بهتر بتوان رواناب‌ها را مدیریت کرد و ظرفیت مشخص کانال‌های آبگیری و توانایی ذخیره‌سازی آب پشت سدها بیشتر می‌شد.

آمار ذخیره‌سازی سدها از بارندگی‌های اخیر

مدیر بهره‌برداری و نگهداری تأسیسات آبی شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی همچنین درباره میزان ذخیره‌سازی سیلاب‌ها و رواناب‌های حاصل از بارندگی‌های رگباری بهار امسال می‌گوید: با بارندگی‌هایی که از ابتدای سال ۱۴۰۳ شاهد بودیم، ۲۴۰ میلیون مترمکعب به میزان ذخیره آب پشت سدهای استان اضافه شد که از این میزان ۱۸۰ میلیون مترمکعب مربوط به سد دوستی می‌شود و ۶۰ میلیون مترمکعب دیگر نیز به بقیه سدها تعلق دارد. این اتفاق در حالی افتاد که پیش از این سد دوستی به عنوان مهم‌ترین و بزرگ‌ترین سد استان در شرایط نگران‌کننده‌ای قرار گرفته بود و ظرفیت پایینی داشت و حتی ممکن بود خیلی زود به گِل برسیم که دیگر آبی برای برداشت و مصرف نداشت. خدا را شکر با بارندگی‌هایی که شاهد بودیم و سیلاب‌هایی که از طریق کانال‌های آبگیری به سد دوستی منتقل شد، اکنون شرایط از سال گذشته در همین زمان بهتر است؛ اما به این معنا نیست که خشکسالی‌ها به پایان رسیده و نگرانی‌ها رفع شده؛ زیرا تأمین آب شهر مشهد که یکی از منابع اصلی آن سد دوستی است، چالشی مهم به حساب می‌آید.

مهار تمام سیلاب‌ها غیرممکن است

قائمی در پاسخ به این پرسش که چه اقداماتی برای مهار سیلاب و رواناب‌های بارندگی‌های امسال در استان صورت گرفته تا از خروج آن‌ها از کشور جلوگیری شود، اظهار می‌کند: وقتی بارندگی‌های رگباری در مدت زمان کوتاهی اتفاق می‌افتد، نمی‌توان تمام آن‌ها را یکجا ذخیره کرد. حجم زیادی از آن راهی دشت‌ها و مسیل‌هایی می‌شود که توان جمع‌آوری و ذخیره آن‌ها وجود ندارد. مسیل‌هایی که در داخل استان و کشور قرار دارند، این آب را به نقاطی هدایت می‌کنند که یا به بحث آبخیزداری کمک کرده یا در زمینه‌های دیگری از جمله کشاورزی از آن‌ها استفاده ‌شود؛ اما بخشی هم از مسیل‌هایی است که به خارج از کشور منتهی می‌شوند که البته نمی‌توان روی هر کدام از آن‌ها سد بست چون اصلاً توجیه‌های لازم را ندارند. با وجود این با بهره‌برداری از سد شوریجه که شاید یکی از بزرگ‌ترین و آخرین پروژه‌های سدسازی استان باشد، در انتهایی‌ترین نقطه مسیر مسیل‌های منتهی به کشف‌رود که در نزدیکی مرز در حال ساخت است، می‌توان گفت حجم قابل توجهی از سیلاب‌های ناشی از بارندگی‌های رگباری مهار خواهد شد.

خبرنگار: هاشم رسائی‌فر